اهل بیت در کلام قرآن _ آیه تطهیر
اهل بیت در کلام قرآن _ آیه تطهیر
اهل‌بیت ـ علیهم السّلام ـ در آیه تطهیر «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»[1]
عبارتند از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، امام حسن، امام حسین و حضرت
فاطمه زهرا ـ علیهم السّلام ـ ، دلیل ما برای این ادعا دهها روایتی است که
به طُرُق صحیح از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه اطهار ـ
علیهم السلام ـ نقل شده، که در اینجا به چند روایت نبوی اشاره می‌گردد:
1. مسلم در صحیحش از عایشه روایت می‌کند «خرج النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ
غراه و علیه مرط مرحل من شعر اسود فجاء‌الحسن بن علی فادخله ثم جاء الحسین
فدخل معه ثم جائت فاطمه فادخلها ثم جاء علی فادخله ثم قال انما یرید الله
لیذهب عنکم الرجس اهلالبیت و یطهرکم تطهیراً»[2]، بر اساس این روایت امام
حسن و امام حسین و حضرت فاطمه و امام علی ـ علیهم السّلام ـ بر پیامبر اکرم
ـ صلی الله علیه و آله ـ وارد می‌شوند. آنها را بخود راه می‌دهد و آیه
تطهیر را درباره آنها تلاوت می‌کند.
2. ترمذی در سننش از ام سلمه روایت کرده «انّ النّبی جلّل علی الحسن و
الحسین و علیّ و فاطمه کساءِ ثم قال اللهم هولاء اهل‌بیتی و خاصتی اذهب
عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً فقالت ام سلمه و انا معهم یا رسول‌الله قال انک
الی خیر»[3]، براساس این روایت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ ،
حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ را در زیر
یک پتو جمع می‌کند و سپس با گفتن «هولاء اهل‌بیتی و خاصتی» و دعائی که
کلماتش را از آیه تطهیر اقتباس کرد، مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر را معرفی
می‌کند. ترمذی بعد از نقل این حدیث حسن، آنرا تأیید می‌کند، این حدیث توسط
احمد بن حنبل نیز نقل شده است.[4]
3. مسلم در صحیحش باب فضائل امام علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ ح 6220
از سعد بن ابی وقاص نقل می‌کند «... و لما نزلت هده الآیه (أَبْناءَنا وَ
أَبْناءَکُم)[5] دعا رسول الله علیاً و فاطمه و حسناً و حسیناً فقال اللهم
هولاء اهلی» در این روایت هم پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ صریحاً
حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ را بعنوان
اهل خود معرفی می‌کند، ترمذی هم در سننش[6] روایت فوق را نقل و صحت آنرا
تأیید کرده است.
4. حاکم نیشابوری روایت می‌کند «عن ام سلمه قالت فی بیتی نزلت (إِنَّما
یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ
یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) قالت فارسل رسول‌الله الی علی و فاطمه و الحسن و
الحسین فقال هولاء اهل بیتی»[7] براساس این روایت که حاکم و ذهبی صحت آنرا
تأیید می‌کنند بعد از نزول آیه تطهیر در خانه ام سلمه پیامبر برای این‌که
اهل بیت را به ام سلمه معرفی کند حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام
حسین ـ علیهم السلام ـ را احضار می‌کند و بعد در حضور ام سلمه با جمله
«هولاء اهل بیتی» آنها را بعنوان اهل‌بیت خود معرفی می‌کند.
5. حاکم در مستدرک از واثله بن الاسقع روایت می‌کند «قال اتیت علیّاً فلم
اجده فقالت لی فاطمه انطلَقَ الی رسول الله یدعوه فجاء رسول‌الله فدخلا و
دخلت معهما فدعا رسول‌الله الحسن و الحسین فاقعد کل واحد منها علی فخذیه و
ادنی فاطمه من حجره و زوجها ثم لفّ علیهم ثوباً و قال (إِنَّما یُرِیدُ
اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ
تَطْهِیراً) ثم قال هولاء اهل بیتی اللهم اهلی بیتی احق»[8] براساس این
روایت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ حضرت علی و حضرت فاطمه و امام
حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ را در زیر یک پارچه جمع می‌کند و سپس با
خواندن آیه تطهیر و گفتن جلمه «هولاء اهل‌بیتی» آنها را بعنوان اهل‌بیت خود
معرفی می‌کند. حاکم و ذهبی صحت این روایت را تأیید می‌کنند.
6. احمد بن حنبل از ام سلمه نقل می‌کند «انّ النبی ـ صلی الله علیه و آله ـ
جلّل علی علیّ و حسن و حسین و فاطمه کساء ثم قال اللهم هولاء اهل‌بیتی و
خاصتی اللهم اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً، فقالت ام سلمه یا رسول‌الله
أنا منهم قال انک الی خیر»[9] براساس این روایت هم پیامبر اکرم ـ صلی الله
علیه و آله ـ در حضور ام سلمه پتوئی را بر حضرت علی و حضرت فاطمه و امام
حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ قرار می‌دهد و با گفتن جلمه «هولاء اهل
بیتی و خاصتی» و دعائی که کلمات آن از آیه تطهیر اقتباس شده به ام سلمه
مراد از «اهلالبیت» در آیه تطهیر را تفهیم می‌کند.
7. و نیز احمد بن حنبل از شداد بن عمار روایت می‌کند «قال دخلت علی واثله
بن الاسقع و عنده قوم فذکروا علیّاً فلما قاموا قال لی الا اخبرک بما رأیت
من رسول‌الله قلت بلی قال اتیت فاطمه (رض) أسالها عن علیّ قالت توجه الی
رسول‌الله فجلست انتظره حتی جاء رسول‌الله و معه علی و حسن و حسین (رضی
الله عنهم) اَخذ کل واحد منهما بیده حتی دخل فادنی علیّاً و فاطمه فاجلسهما
بین یدیه و اجلس حسنا و حسیناً کل واحد منها علی فخذه ثم لفّ علیهم ثوبه
او قال کساء ثم تلا هذه الآیه (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ
عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) و قال
اللّهم هولاء اهل بیتی و اهل بیتی احق»[10] براساس این روایت هم پیامبر
اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بعد از این‌که حضرت علی و حضرت فاطمه و امام
حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ را در زیر پارچه‌ای جمع می‌کند، ابتداء
با تلاوت آیه تطهیر و سپس با گفتن جمله «هولاء اهل‌بیتی» مراد از اهلالبیت
در آن آیه را به واثله تفهیم می‌کند. ابن ابی حاتم نیز حدیث فوق را با کمی
اختلاف در تفسیرش ذیل آیه، روایت نموده است. یادآوری می‌کنم که ابن ابی
حاتم در ابتداء تفسیرش ملتزم شده که احادیثی که بهترین سند و متن را دارند،
روایت کند.
8. حاکم از انس بن مالک روایت می‌کند «انّ رسول‌الله کان یمرّ بباب فاطمه
(رضی الله عنه) سته اشهر اذا خرج لصلاه الفجر یقول الصلاه یا اهلالبیت
انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهلالبیت و یطهرکم تطهیراً»[11]. حاکم،
صحت روایت را تأیید می‌کند. حدیث فوق توسط احمد بن حنبل[12] و نیز توسط
ترمذی با تأیید حسن آن[13] و نیز توسط طبری[14] و دیگران روایت شده است.
هم‌چنین مضمون روایت فوق که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در روزهای
زیادی هنگام نماز که جمعیت زیادی حضور دارند به در خانه حضرت علی و حضرت
فاطمه ـ علیهما السلام ـ می‌آمد و آنها را با عنوان «اهلالبیت» صدا می‌کرد
و سپس آیه تطهیر را خطاب به آنها می‌خواند، بصورت‌های دیگر و از صحابه
متعدد نقل شده که ما برخی آن از روایات را از تفسیر الدر المنثور سیوطی نقل
می‌کنیم، از جمله او از ابن مردویه و او از ابی سعید خدری روایت می‌کند
«لما دخل علی (رضی الله عنه) بفاطمه جاء النبی اربعین صباحاً الی بابها
یقول السلام علیکم اهلالبیت و رحمه الله و برکاته الصلاه رحمکم الله،
إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ
وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، انا حرب لمن حاربتم انا سلم لمن سالمتم»، و
نیز او از طبری و ابن مردویه و آنها از ابی الحمراء روایت می‌کنند که «حفظت
من رسول‌الله ثمانیه اشهر بالمدینه لیس من مرّه یخرج الی صلاه الغداه الاّ
اتی الی باب علی (رضی الله عنه) فوضع یده علی جنبتی الباب ثم قال الصلاه،
الصلاه، إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ
الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، و نیز او از ابن مدرویه و او از
ابن عباس روایت می‌کند: «قال شهدنا رسول‌الله تسعه اشهر یأتی کل یوم باب
علی بن ابی‌طالب (رضی الله عنه) عند وقت کل صلوه فیقول السلام علیکم و رحمه
الله و برکاته اهلالبیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ
الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً الصلاه رحمکم
الله، کل یوم خمس مرات»، بر اساس این روایات، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و
آله ـ در روزهای زیادی آن هم هنگام نماز که ازدحام زیاد بوده به در خانه
حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ می‌آمد و
این چهار نفر را با عنوان «اهلالبیت» ندا می‌کرد. و سپس آیه تطهیر را خطاب
به آنها تلاوت می‌کرد تا روشن سازد که مراد از اهلالبیت در آیه مذکور این
چهارنفرند، براساس روایت اخیری که نقل شد، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و
آله ـ این کار را 1350 بار تکرار کرده تا برای هیچ‌کس جای شبهه‌ای باقی
نماند که مراد از اهلالبیت در آیه تطهیر، چهار نفرند.
بطور کلی از احادیث نقل شده، کاملاً روشن گردید، پیامبر اکرم ـ صلی الله
علیه و آله ـ مراد از اهلالبیت را در آیه تطهیر بیان کرده است. زیرا مطابق
آیه «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ
إِلَیْهِمْ»[15] پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ از طرف خدا مأمور است
که قرآن را برای مردم بیان کند. لذا بخاطر این‌که در آینده ممکن بود از
کلمه اهلالبیت، برداشت‌های نادرست و خطرناکی شود، کاملاً مراد از
اهلالبیت را برای مردم روشن ساخت. این روشن‌گری با برنامه خاصی انجام
می‌شد.
اولاً: در عموم روایات منقوله، این نکته نقل شده، که هنگام معرفی‌ها،
پیامبر پتوئی و یا پارچه‌ای و یا عبائی را بر حضرت علی و حضرت فاطمه و امام
حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ قرار می‌داد تا کاملاً مشخص سازد که
مشارالیه کلمه «هولاء اهل‌بیتی» این چهار نفرند نه کسانی دیگر.
ثانیاً در معرفی و دعائی که درباره آنها می‌کرد از کلمات و تعابیر آیه
تطهیر جمله سازی می‌کرد تا عملاً و قولاً نشان دهد که آیه مورد بحث در شأن و
منزلت این چهار نفر است.
ثالثاً: علاوه بر این‌که به زنان خود مثل ام سلمه و عایشه تفهیم کرد که آیه
نازله در منزلت این چهار نفر نازل شده به شکل عمومی هم به عموم مردم،
هنگام ازدحام در موقع نماز معرفی نمود تا برای هیچ‌کس جز آنان که نفاقشان
مانع رؤیت حق است، ابهامی باقی نماند که مراد از اهلالبیت این چهار نفرند.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . 33، 33.
[2] . صحیح مسلم باب فضائل اهل‌بیت النبی ح 6261.
[3] . ترمذی السنن باب فضل فاطمه، ص 699، شماره 3871.
[4] . مسند احمد، ج 10، ص 197، ح 26659.
[5] . 61، 3.
[6] . کتاب المناقب، باب 21، ح 3724.
[7] . حاکم، المستدرک، ج 3، ص 158، ح 4705.
[8] . همان.
[9] . احمد، المسند، ج 10، ص 197، ح 26659.
[10] . احمد المسند، ج 6، ص 45، ح 16985.
[11] . حاکم، المستدرک، ج 3، ص 172، باب ذکر مناقب فاطمه ح 4748.
[12] . المسند، ج 4، ص 516، ح 13730.
[13] . السنن، ج 5، ص 352، ح 3206، کتاب التفسیر.
[14] . تفسیر جامع‌البیان، ذیل آیه.
[15] . سوره نحل، آیه 44.
مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه
